Vadeli işlem sözleşmesi nedir?
Vadeli işlem sözleşmesi, ertelenmiş gerçekleşme ile birincil bir enstrümanın satın alınması veya satılması için yapılan bir sözleşmedir. Birincil veya temel enstrüman hemen hemen her şey olabilir: Hisse senetleri, emtialar, para birimleri.
Vadeli işlemlerin fiyatı piyasa durumuna bağlı olarak değişir. Bir vadeli işlem sözleşmesinin alıcısı ve satıcısı, sözleşmeyi kararlaştırılan tarihte yerine getirme yükümlülüğünü üstlenir. Varlığın değeri bu zamana kadar değişebilir, ancak anlaşmanın şartlarını etkileyemez.
Vadeli işlem sözleşmesi nasıl çalışır?
Bir işlemci bir vadeli işlem sözleşmesine girdiğinde, borsada işlem gören bir varlığın değerini ve sözleşmenin uygulanacağı sona erme tarihi belirtilmiştir. Sözleşmenin sona ermesi sırasında satın alınan varlığın fiyatı, yatırımcının sözleşmeyi oluştururken belirttiğinden daha yüksekse, kâr elde edeceklerdir.
Vadeli işlemler türev ürünler olduğundan, yatırımcılar varlığı sadece satın almakla kalmaz, aynı zamanda satabilir. İkinci durumda, eğer satış fiyatı, vadeli işlemlerin sona erme anında varlığın fiyatından daha yüksekse, işlemci kâr edecektir.
Vadeli işlemler, iki taraf arasında, ancak borsanın katılımıyla yapılan bir sözleşmedir. İşlem organizatörü olarak hareket eden borsa, sözleşmeler için gereklilikleri belirler ve şartnamelere uymakla yükümlüdür.
Vadeli işlem sözleşme türleri
- Finansal vadeli işlemler, bir menkul kıymetin veya endeksin alım satımıyla ilgili sözleşmedir. Finansal vadeli işlem sözleşmelerinin yapılabileceği finansal araçlara örnekler, S&P 500 ve NASDAQ endeksleri, uzun ve kısa vadeli hazine bonoları, menkul kıymetlerdir. Finansal vadeli işlemleri işlemlerde kullanmak için önce hisse senedi işlemlerinin nasıl yapılır bunu anlamalısınız.
- Döviz vadeli işlemleri, bir para biriminin belirli bir süre sonra teslim edilmek üzere belirli sabit bir oranda alınıp satıldığı sözleşmedir.
- Enerji vadeli işlemleri, ham petrol ve gaz gibi yakıtları ve enerji ürünlerini alıp satarken gelir elde etmek için yapılan sözleşmedir.
- Metal vadeli işlemleri, yatırımcılara altın, gümüş, platin ve paladyum gibi değerli metaller için piyasaya erişim sağlayan bir sözleşmedir.
- Tahıl vadeli işlemleri, alıcı ve satıcı arasında mısır, yulaf, soya fasulyesi ve buğday gibi tahılların alımı veya satımı için yapılan bir sözleşmedir. Tahıl vadeli işlem sözleşmeleri Chicago Mercantile Exchange'de (CME) işlem görmektedir.
- Hayvancılık vadeli işlemleri de CME'de işlem görmektedir ve sığır, domuz eti, piliç, hindi vb. ticaretini içerir.
- Gıda & lif vadeli işlemleri de CME'de işlem görür ve kakao, kahve, pamuk, portakal suyu, şeker vb. içerir.
Vadeli işlem sözleşmeleriyle işlemlerin artıları ve eksileri
Vadeli işlem sözleşmelerinin artıları
- Yatırımcılar, dayanak varlığın fiyat yönü hakkında spekülasyon yapmak için vadeli işlem sözleşmelerini kullanabilirler.
- Şirketler, kendilerini olumsuz fiyat dalgalanmalarından korumak için sattıkları para birimlerinin fiyatlarını hedge edebilirler.
- Ön ödemede tasarruf. Vadeli işlem sözleşmeleri, sözleşme tutarının yalnızca bir kısmının ödenmesini gerektirebilir.
- Vadeli işlem sözleşmeleri işlemleri, kripto para birimleri gibi belirli enstrümanlar için kaldıracı arttırma fırsatı sunar.
Vadeli işlem sözleşmelerinin eksileri
- Vadeli işlem sözleşmeleri son derece yüksek riskli enstrümanlardır çünkü genellikle sadece 100'ün üzerinde kaldıraç ile işlem görürler. Dahası vadeli işlem fiyatlarının negatife dönme olasılığı da vardır.
- Kârlı fiyat avantajlarını kaybetme olasılığı vardır. Vadeli işlem fiyatını etkileyen çok fazla faktör vardır: Dış ve iç ekonomik durumdan, menkul kıymet çıkaran bireysel şirketlerin durumuna ve hatta hava durumuna kadar.
- Ağır zararlar verme olasılığı vardır. Birincisi, sözleşmenin sınırlı bir ömrü olduğu için, ikincisi, varyasyon marjı iptalleri nedeniyle: ya hesabınıza para yatırmanız ya da pozisyonunuzu kapatmanız gerekir. Bu nedenle, harcamaya hazır olduğunuz işlemler için olan para miktarını her zaman kendiniz için net bir şekilde tanımlamanız gerekir.
Vadeli işlem sözleşmeleri nasıl işlem görür?
Vadeli işlemler, hem profesyonel piyasa katılımcıları hem de özel yatırımcılar tarafından bir boker ile iletişime geçilerek alınıp satılabilir. Vadeli işlem ticaretinin birkaç stratejisi vardır; bunlar yatırımcı tarafından izlenen amaçlara bağlıdır.
- Riskten Korunma. Vadeli işlemler, fiyatı sabitledikleri ve tam işlem tutarının hemen ödenmesini gerektirmedikleri için, varlığın sahibini olumsuz fiyat değişikliklerine karşı sigortalamaya yardımcı olabilir. Ayrıca, riskten korunma yani hedgeleme yalnızca menkul kıymetlerle değil, aynı zamanda hammadde tedarikleri veya döviz çiftleri gibi gerçek varlıklarla da kullanılır.
- Bu vadeli işlem stratejisi, vadeli işlemlerde, alış ve satış fiyatlarındaki farktan kâr elde edilecek şekilde çok yönlü işlemler yapmayı içerir. Arbitraj farklı zamanlarda veya farklı platformlarda gerçekleşebilir.
Her türlü durumda, işlemci uzun veya kısa pozisyonlar açabilir.
- Uzun pozisyonlar, vadeli varlıkların değerindeki büyüme beklentisine ve daha da önemlisi vadeli işlemlerin kendisine odaklanır. Yatırımcı, varlığın teslimi için vadeli işlemler satın alır ve vadeli işlemlerin değeri arttıkça sözleşmenin bitmesini beklemeden satabilir.
- Kısa pozisyonlar, tam aksine spekülasyonları içerir. Olumsuz bir tahmin anında, yatırımcı vadeli işlemlerini satar ve değerinin daha da düşmesini bekler, ardından alım ve satım arasındaki farktan yararlanarak daha düşük bir fiyattan geri alır.
İşlemcilerin vadeli işlemler ve vadeli sözleşmeler konusundaki stratejilerini daha iyi anlamaları için rollover ve swap hakkında bilgi sahibi olmaya değer.
Dünya vadeli işlem borsaları Chicago'da (Chicago Mercantile Exchange, Chicago Board Of Trade), New York'ta (New York Mercantile Exchange), Londra'da (Londra Uluslararası Finansal Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası, LME) bulunmaktadır. Diğer önemli vadeli işlem borsaları Eurex, Fransız Uluslararası Finansal Vadeli İşlemler Borsası (MATIF), Singapur Borsası (SGX) ve Avustralya Menkul Kıymetler Borsasıdır (ASX).
Yabancı vadeli işlem borsalarına bir broker yardımıyla erişilebilir.
Vadeli işlem sözleşmeleri ve ileriye dönük sözleşmeler
İleriye dönük olan sözleşme, belirlenmiş yükümlülüklere sahip ertelenmiş bir sözleşmedir. Vadeli işlemler ve ileriye dönük işlemler arasında bir takım temel farklılıklar vardır:
- İleriye dönük sözleşme her zaman gerçek bir varlık için yapılır: Hammaddeler, para birimi, menkul kıymetler. Endeksler veya faiz oranları için de vadeli işlemler yapılabilir.
- İleriye dönük sözleşme, yalnızca teslimat şartlarını ve sözleşme değerini değil, aynı zamanda varlığın kendisi de dahil olmak üzere diğer koşulları da belirtir. Yani, vadeli işlemler daha standartlaştırılmıştır.
- İleriye dönük sözleşme, tezgah üstü bir işlemdir, vadeli işlem sözleşmesi ise yalnızca borsada yapılabilir.
- İleriye dönük sözleşme, teslimat başarısızlığına karşı sigortalanmazken, vadeli işlemler borsa takas odası tarafından düzenlenir.
Vadeli işlem sözleşmelerine örnek
Sözleşmeler, yükümlülüklerin yerine getirilmesinin niteliğine göre ikiye ayrılır.
- Teslim edilebilir vadeli işlemler, sözleşmenin, sözleşme bitiminde gönderilmesi ve ödenmesi gereken bir varlığa dayanmaktadır. Yani eğer vadeli işlemler, belirli bir tarihe kadar 1.000 varil petrolün teslimi anlamına geliyorsa, bu tür sözleşmelere teslim edilebilir vadeli işlem sözleşmesi denir.
- Nakit ödemeli vadeli işlemlerden, dağıtımı yapılamayan veya dokunulamayan, endeksler, faiz oranları ve diğer her şey dahil olmak üzere herhangi bir varlık sonucuna varılabilir. Böyle bir durumda, sözleşme sonunda kâr ve zararın yeniden hesaplanması söz konusudur. Vadeli işlemlerin maddi olmayan doğası, borsadaki riskleri sigortalamak için kullanılmasına izin verir.
Sonuç
Vadeli işlemler, yatırımcılara farklı piyasalarda işlem yapmak için gelişmiş araçlar sunar. Bu araçlar risk yönetimi için kullanışlıdır. Ancak, piyasanın yapısını anlamayan yeni başlayanlar için vadeli işlemler karmaşık görünebilir. Eğer sıfırdan nasıl işlem yapacağınızı öğrenmek istiyorsanız, basit ve anlaşılır araçlarla başlamak ve yalnızca olumlu işlem sonuçları gösterdiğinizde türevlere geçmek daha iyi olacaktır. Kaldıraç kullanarak gelirinizi arttırma olasılığı, deneyimsiz işlemciler için hem cezbedici hem de felakete sebep olabilir.