Gayri Safi Yurt İçi Hasıla: Tanımı, Türleri ve Tarihçesi

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) Nedir?

GSYİH veya gayri safi yurt içi hasıla, belirli bir ülkede üretilen ve piyasada satılan tüm ürün ve hizmetlerin toplam parasal değerini temsil eden ekonomik bir göstergedir. GSYİH, o ülkenin genel ekonomik performansıyla doğrudan ilişkili olan yurt içi üretimini ölçmek için kullanılır. GSYİH, çoğunlukla yıllık ekonomik üretimin bir ölçüsü olarak belirtilir, ancak aynı zamanda üç aylık ekonomik ilerlemeyi hesaplamak için de kullanılabilir.

GSYİH, tüketim, yatırım ve hatta varlık ikamesi amaçlı ürünler dahil olmak üzere bir ülke içinde üretilen tüm ürünlere tekabül eder. GSYİH, ayrıca ülke içinde yabancı sermayeli firmalar için üretilen ürünleri de içerir.

GSYİH'nin Tarihi

GSYİH'ya benzer bir makro göstergeyi uygulamaya yönelik ilk girişimler 1700'lerde yapıldı, ancak modern anlamıyla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla, 1934'te Amerikalı ekonomist Simon Kuznets tarafından önerildi. Büyük Buhran'ın üstesinden gelmek ve buhranın ekonomi üzerindeki olumsuz etkisini sınırlamak için hükümet programlarındaki patlamanın ortasında, bu çabaların başarısını ölçme ihtiyacı ortaya çıktı. İşte o zaman Kuznets, ABD'de üretilen tüm ürün ve hizmetlerin ölçülmesi fikrini ortaya attı, ancak ABD GSYİH'si on yıl sonra Bretton Woods Konferansı'na kadar resmi olarak kabul edilmedi.

Simon Kuznets'in GSYİH'yi genel ekonomik performansı (yükselen GSYİH'ye karşı düşen GSYİH) ölçmek için altın bir standart haline getirecek mükemmel formülü geliştirmesi o kadar uzun sürdü ve takip eden yıllarda tüm dünya bu metriği benimsedi. GSYİH'yi mükemmelleştirme çabaları da halen devam etmektedir.

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Türleri

GSYİH, bir ülkenin ekonomik gelişimine ilişkin ayrıntılı bilgiler sunmaz. Kendi başına GSYİH, yalnızca ekonominin büyüyüp büyümediğini gösterebilir. Ancak, bir ülkedeki yaşam standardı veya ekonomik büyümenin yükselen enflasyonla rekabet edip edemeyeceği hakkında pek fazla bilgi vermez. Bazı daha ayrıntılı veriler sağlamak için farklı ekonomik görünümler sunan diğer ilgili göstergelerin yanı sıra GSYİH'nin de birden çok alt türü vardır.

Nominal/Cari GSYİH

Nominal GSYİH, bir ülkenin ekonomik performansını ve genel verimini, enflasyonu hesaba katmadan cari fiyatları kullanarak değerlendirir. Artan fiyatları dikkate almamak, göstergenin gerçekte olduğundan daha fazla şişirilmiş bir büyüme göstermesine yol açabilir. Bu nedenle nominal GSYİH, ardışık çeyrek dönemlerdeki ekonomik büyümeyi karşılaştırmak için kullanılır. Farklı yıllar arasındaki üretimi karşılaştırmak için daha iyi bir ölçüm, reel GSYİH'dir.

Reel GSYİH

Reel GSYİH, bir ülkenin belirli bir yıldaki ekonomik aktivitesini enflasyonu dikkate alarak ölçmek için kullanılır. Nominal GSYİH'de enflasyon verileri etkileyebilir ve bir ülkenin ekonomik üretimi artmış gibi görünebilir, oysa gerçekte tamamen aynı kalmış, hatta azalmış olabilir.

Reel GSYİH ile ekonomistler bir temel yıl seçerler ve cari yılın üretimini temel yılın fiyat seviyelerine göre ayarlarlar. Ekonomistler, reel GSYİH'yi hesaplamak için bir GSYİH fiyat deflatörü kullanırlar: cari yılın fiyatları ile baz alınan yıl arasındaki fark. Bunu yapmak, enflasyonun ekonomi üzerinde bıraktığı etkiyi hesaplamadan çıkarmaya ve yıldan yıla gerçek ekonomik performansı görmeye yardımcı olur.

Net Yurt İçi Hasıla

Net yurt içi hasıla (NDP), bir ülkenin ekonomik üretimini ölçen başka bir ekonomik göstergedir. Bununla birlikte, GSYİH'den farklı olarak, üretimin devam etmesi için gerekli olan bozulmuş olan aletlerin, makinelerin, konutların, araçların güncellenmesi veya değiştirilmesi maliyetlerini ve diğer masrafları da hesaba katar.

NDP, bu maliyetlerin (amortisman) genel GSYİH'den çıkarılmasıyla hesaplanır. NDP, bir ülkenin ekonomik performansının mevcut üretim oranlarını desteklemek için harcamak zorunda olduğu kaynakları karşılayıp karşılamadığı hakkında bilgi sağladığı için genellikle daha ayrıntılı bir değer olarak görülür.

Potansiyel GSYİH

Ekonomistler, bir ekonominin mevcut tüm kaynakları en sürdürülebilir düzeyde kullanması durumunda ne kadar üretebileceğini tahmin etmeleri gerektiğinde, potansiyel GSYİH'yi hesaplarlar. Potansiyel GSYİH, mevcut ekonomik üretimin karşılaştırıldığı bir ölçüt olarak kullanılır. Bu, ekonomistlerin bir ülkenin ekonomisinin zayıf talep ve arz seviyeleriyle karşılaşıp karşılaşmadığını veya toplam talebin toplam arzı enflasyona yol açacak şekilde aşıp aşmadığını görmelerini sağlar. Potansiyel GSYİH, politika yapıcılara ekonomik üretimin nasıl iyileştirileceği konusunda sinyal verir.

Kişi başına GSYİH

Ekonomistler, mevcut ekonomik performansın bir ülkenin nüfusuyla nasıl bir ilişkisi olduğunu görmek için kişi başına düşen GSYİH'yi hesaplar. Bu gösterge, bir ülkenin toplam GSYİH'sinin (araştırmanın amaçlarına bağlı olarak nominal veya reel) toplam nüfusuna bölünmesiyle hesaplanır.

Bu, ulusal ekonomik üretimin değerinin ne kadarının bir vatandaşa atfedilebileceğini gösterir. Bu ölçüt ayrıca ülkenin ulusal zenginliğini, kişi başına düşen ortalama geliri, iş verimliliğini ve hatta yaşam standardını belirlemek için kullanılabilir.

GSYİH Büyüme Oranı

GSYİH büyüme oranı, bir ülkenin GSYİH'sinin önceki döneme göre nasıl değiştiğini ölçer. Bu, ekonomistlerin ve politika yapıcıların ekonominin ne kadar hızlı büyüdüğünü ve endişelenecek bir şey olup olmadığını anlamalarına yardımcı olur.

Eğer GSYİH büyüme oranı, bir ekonominin orantısız bir şekilde hızlı büyüdüğünü gösteriyorsa, bu yaklaşan bir enflasyonu gösterebilir. Öte yandan, GSYİH büyümesi yavaş ve hatta negatifse, yetkililerin ekonomiyi bir resesyon tarafından yutulmadan önce canlandırması gerekebilir.

Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP)

Satın alma gücü paritesi (SAGP), farklı ülkelerin ekonomik performanslarını karşılaştırmak için kullanılan bir göstergedir. Ekonomistler, SAGP'yi hesaplamak için belirli mallardan oluşan bir sepetteki fiyatları tek bir para birimine çevirerek karşılaştırırlar. SAGP, fiyatların oranıdır. Bu ölçüt, ekonomistlerin farklı ülkelerin ekonomik üretimleri ve yaşam standartları arasındaki farkları analiz etmelerini sağlar.

GSYİH Nasıl Hesaplanır

GSYİH'yi hesaplamak için üç yaklaşım vardır.

Gelir yaklaşımı, toplam ulusal geliri (ücretler, kira, faiz ve diğer kâr türleri) ve satış vergilerinin yanı sıra varlıkların amortismanını ve net yabancı faktör (kendi ülkesi dışındakiler de dahil olmak üzere tüm vatandaşların elde ettiği toplam gelir ile yalnızca ülke sınırları içinde elde edilen gelir arasındaki fark) gelirini hesaba katarak GSYİH'yi ölçer.
Harcama yaklaşımı, ekonomideki tüm katılımcıların hesaplanan harcamalarına odaklanır. Buna tüketici harcamaları, hükümet harcamaları, yatırımlar ve net ihracat (bir ülkenin toplam ihracatı ile toplam ithalatı arasındaki fark) dahildir.
Üretim yaklaşımı, üretim tarihinde bir ülkenin ekonomik üretiminin toplam değerinin hesaplanmasını ve ardından üretim sürecinde kullanılan ara ürünlerin (malzemeler ve kaynaklar) çıkarılmasını içerir.

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Nasıl Kullanılır

GSYİH, öncelikle bir ülkenin ekonomik performansını ölçmek için kullanılır. Bununla birlikte, GSYİH tarafından sağlanan verilerin, ekonominin kapsamının ötesine geçenler de dahil olmak üzere birçok pratik uygulaması vardır.

GSYİH, hükümetlerin ve politika yapıcıların ekonominin mevcut durumunu ve paranın ivmesini analiz etmesine, gelecekteki eğilimleri tahmin etmesine ve ekonomik kalkınmanın gidişatını etkilemek için bir ülkenin para politikasında değişiklikler yapmasına yardımcı olabilir.
GSYİH, işletme sahipleri için yararlı bir bilgi kaynağıdır. Ekonominin mevcut durumu ve büyüme oranı hakkında bilgi sahibi olmak, potansiyel aksaklıkları dengelemek için iş stratejilerini ayarlamalarına yardımcı olabilir.
GSYİH verileri, işlemciler ve yatırımcılar için de iyi bir bilgi sağlayabilir. Eğer GSYİH hızlı bir ekonomik büyüme gösterirse, işlemciler faiz oranlarının da artmasını bekleyebilirler, bu da paranın değer kazanmasına neden olur ve dünyanın en değerli para birimleriyle ilgilenen Forex işlemcileri için daha fazla işlem fırsatı sağlar. Tersi durumda, zayıf bir ekonomi faiz oranlarının düşmesine ve sonuç olarak para biriminin değerini kaybetmesine neden olabilir.

GSYİH'nin dezavantajları

GSYİH, ekonomik veriler için nihai ölçü olsa da birkaç dezavantajı vardır.

GSYİH, gönüllü veya resmi olmayan işler gibi bir ülkenin genel ekonomik performansına önemli ölçüde katkıda bulunabilecek kayıt dışı ekonomik faaliyetleri içermez.
GSYİH, bir ekonominin sürdürülebilir olup olmadığını belirlemede önemli faktörler olan nüfusun refahını veya iyiliğini hesaba katmaz.
GSYİH, yüksek üretim hacmi nedeniyle meydana gelen çevresel suiistimalleri içermemektedir ki bu, bu tür bir üretimin uzun vadede sürdürülemez olduğunun kendi içinde önemli bir işaretidir.
GSYİH, yurt dışındaki şirketler tarafından elde edilen kazançları saymaz, bu da imalatçı ülkenin gerçek ekonomik üretiminin olduğundan fazla tahmin edilmesine yol açar.
GSYİH yalnızca nihai ürün üretimine odaklanır ve işletmeler arasındaki ara harcamalarla ilgili ekonomik işlemleri hesaba katmaz.

Yeni göstergeler oluşturulmaya çalışılırken, GSYİH hala ekonomik performans için en güvenilir göstergelerden biri olarak kabul edilmektedir. Ölçüt, tüm dünyadaki ülkeler tarafından kullanılmaya devam ediyor.

Geri

2023-04-21 • Güncellendi

Arkadaşlarla paylaş:

Sıkça sorulan sorular

GSYİH'nın basit tanımı nedir?

GSYİH, bir ülkenin ekonomik faaliyetini, o ülkede üretilen ve satılan tüm mal ve hizmetlerin toplam fiyatını hesaplayarak ölçen bir göstergedir.
En yüksek GSYİH'ye sahip ülke hangisidir?

Şu anda, ABD dünyadaki en yüksek GSYİH'ye sahiptir, onu Çin ve Japonya izlemektedir.
Yüksek bir GSYİH iyi midir?

Yüksek bir GSYİH, ekonominin iyi durumda olduğu anlamına gelir. Bununla birlikte, eğer GSYİH çok hızlı yükselirse, bu enflasyona ve fiyatların artmasına neden olabilir.